Poslanikova džamija (arapski: المسجد النبوي; El-Mesdžidun-nebevi) jest džamija u Medini koju je ustanovio i prvobitno sagradio Božiji poslanik Muhammed, To je druga sagrađena džamija u historiji islama, a danas jedna od najvećih džamija na svijetu. Također je drugo najsvetije mjesto u islamu, odmah nakon Mesdžidul-harama u Mekki.[1] Uvijek je otvorena, bez obzira na doba dana i godine.
Džamija je najprije bila spojena s Muhammedovom kućom, u kojoj je on živio nakon preseljenja iz Mekke. I sam je učestvovao u fizičkim radovima na njenoj izgradnji. Džamija u početku nije imala krov (u današnjem smislu). Služila je kao centar zajednice, sud i vjerska škola. U njoj je postojala izdignuta platforma za ljude koji su učili i izučavali Kur’an. Kasniji islamski vladari uveliko su proširili i ukrasili džamiju. Godine 1909. postala je prvo mjesto na Arapskom poluostrvu s električnim osvjetljenjem. Pod kontrolom je Čuvara dviju svetih džamija. Nalazi se na lokaciji koja se smatra tradicionalnim centrom Medine, a u njenoj blizini su mnogi hoteli i stare tržnice. Jedno je od glavnih mjesta hodočašća. Mnogi ljudi koji odu na hadždž posjete Poslanikovu džamiju zbog njene povezanosti s Muhammedovim životom.
Nakon proširenja džamije za vrijeme vladavine emevijskog halife El-Velida I, u njen sklop ušlo je posljednje počivalište Muhammeda, Ebu-Bekra i Omera, dvojice prvih pravednih halifa.[2] Jedna od najpoznatijih karakteristika Poslanikove džamije jest Zelena kupola u njenom jugoistočnom uglu,[3] prvobitno Aišina kuća,[2] u kojoj se nalazi Muhammedov grob. Godine 1279. iznad groba je izgrađena drvena kupola, koja je dograđivana i renovirana više puta krajem 15. stoljeća i još jednom 1817. Trenutna kupola potječe iz 1818, vremena vladavine osmanlijskog sultana Mahmuda II,[3] a prvi je put obojena u zeleno 1837, po čemu je i dobila ime.[2]
Historija
Rani period
Džamiju je sagradio Muhammed 622. godine nakon dolaska u Medinu.[4] Jašući na devi zvanoj Qaswa, stigao je na mjesto na kojem je kasnije izgrađena ova džamija. Vlasnici zemljišta bili su Sahal i Suhejl. Jedan njegov dio korišten je kao mjesto za sušenje hurmi, a drugi je još ranije služio kao groblje.[5] Odbivši prihvatiti zemljište kao poklon, Muhammed kupio ga je, a izgradnja džamije trajala je 7 mjeseci. Prvobitne dimenzije bile su 30,5 × 35,62 m.[5] Krov, koji su podupirala debla palmi, bio je napravljen od sabijene gline i palminog lišća, a bio je visok 3,60 m. Džamija je imala troja vrata: Vrata milosti (Bab-er-rahmeh) na jugu, Džibrilova vrata (Bab-el-Džibril) na zapadu i Ženska vrata (Bab-en-nisā) na istoku.[5]
Nakon Bitke kod Hajbera džamija je “povećana”[6] na 47,32 m na svakoj strani, a tri reda stubova sagrađena su pored zapadnog zida, što je postalo mjesto za obavljanje molitve.[7] Ostala je nepromijenjena za vrijeme vladavine prvog pravednog halife, Ebu-Bekra.[7] Drugi halifa, Omer, srušio je sve kuće oko džamije osim kuća Muhammedovih supruga da bi je proširio.[8] Nove dimenzije džamije iznosile su 57,49 × 66,14 m. Na suncu sušene zemljane cigle korištene su za izgradnju zidova unutrašnjeg zatvorenog prostora. Osim toga što je po podu posuto kamenje, visina krova povećana je na 5,6 m. Omer je izgradio i još troja vrata, kao i El-Butejhu, mjesto za recitatore poezije.[9]
Treći pravedni halifa, Osman, srušio je džamiju 649. Gradnja nove džamije pravougaonog oblika trajala je 10 mjeseci, a licem je bila okrenuta prema Mekki. Dimenzije su joj bile 81,4 × 62,58 m. Broj vrata i njihova imena ostali su isti.[10] Unutrašnji zidovi napravljeni su od kamenja položenog u malter. Stubovi od palminih debala zamijenjeni su kamenim stubovima, koji su bili spojeni željeznim klinovima. Pri rekonstrukciji plafona korištena je tikovina.[11]
Srednji period
Poslanikova džamija u 19. stoljeću za vrijeme osmanlijske ere
Tokom 707. godine emevijski halifa El-Velid I obnovio je džamiju. Radovi su trajali tri godine. Materijal je dopremljen iz Bizantije.[12] Površina džamije povećana je sa 5094 m² tokom Osmanovog perioda na 8672 m². Izgrađen je zid koji je odvajao džamiju od kuća Muhammedovih supruga. Džamija je izgrađena u trapezoidnom obliku sa dužinom od 101,76 m. Prvi put u džamiji su izgrađeni portici (trijemovi), spajajući sjeverni dio građevine sa svetilištem. Prvi put u Medini su izgrađene i munare s obzirom na to da je El-Velid I podigao četiri munare oko džamije.[13]
Abasidski halifa El-Mehdi proširio je džamiju ka sjevernoj strani za 50 m. Njegovo je ime uklesano u zidove džamije. Također je planirao ukloniti šest stepenika ka minberu, ali je odustao od ove ideje jer bi time uništio drvene osnove na kojima su izgrađeni.[14] Prema zapisima Ibn-Kutejbea, i halifa El-Me’mun izvršio je “nespecificirane radove” na džamiji. El-Mutevekkil je izravnao unutrašnjost Muhammedove grobnice mramorom.[15] El-Ešref Kansuh el-Gavri, pretposljednji memlučki sultan, izgradio je kamenu kupolu iznad grobnice tokom 1476.[16]
Zelena kupola oko 1850.
U jugoistočnom dijelu džamije nalazi se sveta staza,[3] Revda, koja je pokrivena kupolom, a izgradio ju je sultan Mahmud II. Kupola je ofarbana u zeleno 1837. i otad je poznata kao Zelena kupola.[2]
Sultan Abdulmedžid I obnavljao je džamiju 13 godina, počevši od 1849.[17] Kao glavni materijal za rekonstrukciju džamije korištena je crvena cigla. Površina popločanog šetališta povećana je za 1293 m². Na zidovima su islamskom kaligrafijom uklesani ajeti iz Kur’ana. Na sjevernoj strani džamije izgrađena je medresa za “davanje lekcija o Kur’anu”.[18]
Saudijski period
Kad je Ibn-Saud zauzeo Medinu 1905, njegovi sljedbenici, vehabisti, uništili su gotovo sva turbeta u Medini kako bi spriječili da postanu mjesta obožavanja[19] i za Zelenu kupolu rečeno je da je zamalo izbjegla istu sudbinu.[20] S Muhammedovog groba skinuti su ukrasi od zlata i dragulja, ali je kupola sačuvana, bilo zbog neuspješnog pokušaja da se uništi njena ojačana struktura, bilo zato što je prije nekog vremena Muhammed ibn Abdul-Vehhab napisao da nije želio vidjeti da kupola bude uništena uprkos svojoj averziji prema tome što su se ljudi molili kod groba.[19] Slično se desilo i 1925, kad su saudijske ihvanije ponovo zauzele – i ovog puta uspjele zadržati – Medinu.[21][22][23][24] Po vehabističkoj interpretaciji islama, obožavanje grobova i mjesta za koja se vjeruje da imaju natprirodna svojstva kosi se s tevhidom.[25]
Nakon osnivanja Kraljevine Saudijske Arabije 1932, na džamiji je urađeno nekoliko većih izmjena. Godine 1951. kralj Abdulaziz ibn Saud naredio je rušenje objekata oko džamije da bi se napravio prostor za nova krila istočno i zapadno od molitvenog prostora, koja su se sastojala od betonskih stubova sa šiljatim lukovima. Stariji stubovi ojačani su betonom, a na vrhu krugovima od bakra. Munare Sulejmanija i Medžidija zamijenjene su dvjema munarama u neomemlučkom stilu. Podignute su i još dvije munare na sjeveroistočnoj i sjeverozapadnoj strani. Uzduž zapadnog zida izgrađena je biblioteka, u kojoj se čuvaju historijski primjerci Kur’ana i drugih vjerskih tekstova.[18][26]
Godine 1974. kralj Fejsal dodao je džamiji 40.440 m².[27] Površina džamije proširena je i 1985. za vrijeme vladavine kralja Fahda. Za rušenje zgrada oko džamije korišteni su buldožeri.[28] Godine 1992, kad je sve završeno, površina džamije iznosila je 157.935 m². Između ostalog, džamija je dobila eskalatore i 27 dvorišta.
U septembru 2012. najavljen je projekt za novo povećanje površine džamije vrijedan 6 milijardi $. RT je izvijestio da će džamija po završetku radova moći primiti 1,6 miliona ljudi.[29] U martu sljedeće godine Saudi Gazette objavio je da je “završeno 95% radova na rušenju objekata. Desetak hotela na istočnoj strani sravnjeno je sa zemljom, kao i brojne kuće i drugi objekti kako bi se napravio prostor za proširenje.”[30]
Arhitektura